Ter gelegenheid van mijn afscheid bij de Koninklijke Bibliotheek, heb ik op 5 februari 2020 een seminar georganiseerd met als thema Hergebruik / Re-use. Vier vrienden en tevens collega’s heb ik uitgenodigd hun visie op het thema te geven, en tot mijn vreugde hebben ze elk vanuit een andere invalshoek een interessante lezing gegeven. Vooraf heb ik de volgende introductie uitgesproken. De sprekers waren:
- Ingrid Dillo, (DANS, NL) Not invented here: hergebruik in de wereld van de onderzoekdata
- Michelle Lindlar (TIB, DEU) Three R’s for re-use in digital preservation: research-based, reproducible, responsible. DOI https://doi.org/10.5281/zenodo.3648018
- Marcel Ras (NDE, NL) Re-use: of knowledge, experience and expertise
- William Kilbride (DPC, UK) ‘All of us first: putting users and use at the heart of digital preservation’
Afscheid nemen gaat gepaard met terugkijken, maar vooral ook met opruimen. De afgelopen weken heb ik vele artikelen en publicaties door mijn handen laten gaan. Vijftien jaar ben ik bezig met digitale duurzaamheid. Voordat ik erbij kwam, was men al zo’n tien jaar internationaal bezig met het uitvogelen hoe digitaal materiaal het best toegankelijk gehouden kon worden. Uit deze periode stammen veel ideëen die tot op heden nog valide zijn. De kiem werd gelegd voor OAIS, preservation metadata – later Premis – en certificering, later TRAC en ISO. Ik heb in de loop der tijd veel collega’s zien verschijnen en weer verdwijnen, omdat ze overleden, ziek werden of een ander vak kozen. Wat is er overgebleven van hun lezingen en artikelen?
Ik heb aan de sprekers voorgesteld hun licht te laten schijnen op het thema “Hergebruik van Digital Duurzaamheid”. Ik wil dat hier graag toelichten.
We vinden met zijn allen dat we digitaal materiaal duurzaam moeten opslaan, opdat toekomstige generaties hier iets mee kunnen doen, om voort te bouwen op resultaten uit het verleden. Maar doen we dat zelf ook bij het vak van digitale duurzaamheid? In hoeverre bouwen we voort op resultaten uit het verleden? Kijken we kritisch naar nieuwe ideeën en maken een scheiding tussen wat we willen behouden en wat er niet meer voldoet? Hergebruiken we de resultaten uit het verleden om een betere toekomst te creëren? De vraag stellen is hem beantwoorden. U begrijpt het al: ik vind dat we daarin tekortschieten. Volgens mij proberen we te weinig het vak op een meer systematische wijze vooruit te brengen.
Achterliggend hierbij is mijn vermoeden dat we binnen digitale duurzaamheid onnodig capaciteit inzetten op gebieden waar al waardevolle inzichten zijn verkregen. Een goed voorbeeld daarbij zijn kostenmodellen. Er zijn ruim 20 kostenmodellen in de loop der tijd ontwikkeld. Het 4C project heeft een tiental bestudeerd en gecumuleerd in een nieuw kostenmodel, wat in Nederland door NDE Houdbaar verder wordt uitgedragen. Maar internationaal wordt dit nog nauwelijks opgepikt. Tot mijn verrassing werd er op iPRES 2018 wederom een kostenmodel gepresenteerd, dat niet eens een verwijzing naar de vele 4C publicaties had. Hoe kan het dat men dit gemist heeft en weer opnieuw begonnen is?
Het systematisch verder brengen van het vak digitale duurzaamheid is essentieel. De digitale ontwikkelingen gaan snel, we lopen per definitie altijd achter, en dus moeten we ons voortdurend vernieuwen. Waren het aanvankelijk vooral erfgoedinstellingen die zich met digitale duurzaamheid bezighielden, ook in de wetenschappelijke wereld ontwikkelde zich het concept van digital curation en research data management. Een breed scala aan disciplines is op dit moment bezig duurzame toegankelijkheid voor wetenschappelijke data te realiseren. Er worden FAIR data principes ontwikkeld en tools om de FAIRness te toetsen. Maar mijns inziens is de bijdrage hieraan uit de wereld van digitale duurzaamheid nog te klein. We hadden veel discussies kunnen voorkomen, als we als digital preservation community in volle overtuiging hadden kunnen zeggen: kijk eens, dit is voor ons gesneden koek, hier is de theorie en praktische uitwerking voor digitale duurzaamheid.
Binnen onze wereld zijn de uitdagingen vrij duidelijk. In de artikelen uit de jaren negentig van de vorige eeuw gaat het vaak over een aantal “challenges” ofwel uitdagingen die in digitale duurzaamheid aangepakt zouden moeten worden. File formaten, software, opslag, metadata, resources, legal issues en kosten zijn er maar een paar van. Aan al die zaken is in de loop der tijd gewerkt en wordt nog steeds gewerkt. Er zijn inzichten verkregen en weer afgevoerd (denk aan de standpunten over emulatie versus migratie). Maar ik denk dat het Digital Preservation Handbook uit 2015 van DPC ongeveer de enige plek is waar de actuele stand van zaken bijeengebracht is, Trevor Owens heeft ook een poging gedaan. Met de groei van het aantal nieuwe beoefenaren en de uitbreiding naar andere disciplines waar digitale duurzaamheid nodig is, is een discussieplatform en een actuele beschrijving van de vergaarde inzichten noodzakelijk. We moeten onze kennis “sustainable” vastleggen.
Komt dit gebrek aan evaluatie en discussie doordat preservationisten vaak mensen van de praktijk zijn, die het aan tijd en capaciteit ontbreekt om meer systematisch het vak te benaderen? Of komt het ook doordat de literatuur die verschijnt, in een veelheid van tijdschriften wordt gepubliceerd? En er een overzicht ontbreekt? Marcel Ras, William Kilbright, Robert Gillisse en ik hebben dit in 2018 op iPRES in een panel aan de orde gesteld: de meeste deelnemers in de zaal erkenden dat ze de digital preservation literatuur niet konden bijhouden maar dat wel zouden willen. En dat dit hun werk efficiënter zou maken.
Behalve conferenties, hebben we geen centraal punt meer waar discussies gevoerd worden. En verschijnen er ideëen en initatieven die vervolgens niet verder opgepakt worden. Neem bijvoorbeeld Stephen Abrams voorgestelde aanpak om te meten of digitale duurzaamheid doelmatig is (approach for evaluating digital preservation efficacy ) is. Hij heeft dit gepresenteerd op iPRES 2018, maar nadien is er bij mijn weten geen discussie over ontstaan. Zit hij goed met zijn idee? Kunnen we er iets mee? Hetzelfde geldt voor de uitbreiding van de Three Legged Stool, oorspronkelijk bedacht door Anne Kenney en Nancy McGovern. Heather Sandy en Edward Corrado hebben dit in 2018 uitgebreid tot de Digital preservation triad, maar ook hier is bij mijn weten in de community niet over gediscussieerd. Het blijven dus initiatieven zonder opvolging of kritische beschouwing vanuit de community. Dat helpt ons niet verder.
Hergebruik, samenwerking met andere disciplines, een gezonde discussie over nieuwe inzichten en het door ontwikkelen van bestaande concepten is essentieel om het vak digitale duurzaamheid volwassen te maken. Ik zou graag bijdragen aan het opzetten van een plek voor discussie, verdieping en vernieuwing. Samenwerking tussen DPC, OPF en NDE Houdbaar en andere soortgelijke instellingen lijkt me een ideaal startpunt daarvoor en ik hoop dat we dit de komende jaren kunnen realiseren.